Aya Uzanan Maymun – Hakuin Ekaku
Sudaki aya uzanıyor ya maymun
Vazgeçmez ölüm gelip çatasıya.
Dalı bırakıverip dalsa gölün dibine,
Göz alıcı berraklığıyla parlardı dünya.
Hakuin Ekaku
Çeviren: İnan Mayıs Aru
Görsel: Hakuin Ekaku
18. yüzyılda yaşamış büyük Zen Ustası Hakuin Ekaku bu sumi-e ve ona eşlik eden dizelerde Zen literatüründe uyanışı tarif etmek için sıklıkla başvurulan suya yansıyan ay ve o ayın aydınlığına erişme metaforunu ustalıkla kullanıyor.
En büyük Japon Zen ustalarından biri sayılan ve koanları amaçlarına göre tasnif ederek Rinzai Okulu içerisinde sistematik koan çalışmasını başlatan Hakuin Ekaku’nun öğretileri Zen yolunun geleneklere ve tekdüze tekrara hapsolduğu bir dönemde yanılsamaları paramparça eden ve uyanış ateşini tutuşturan bir yıldırım gibiydi. Hakuin, uyanış yolunu acıdan bir kaçış olarak değil, onun kalbine bir dalış olarak görüyordu. Manastırlarda ya da dağlarda inzivaya da çekiliyor, kahkahalarıyla tiyatro ve dans salonlarını da şenlendiriyordu; prensler ve imparatorlarla, şairler ve sanatçılarla, çiftçiler ve işçilerle hep kendi dengi olarak ilişki kuruyor, paradokslar içinde özgürleşmenin vahşi dansını ediyordu. Ölüm döşeğinde son nefesini vermeden hemen önce yaptığı son kaligrafi kendi hayatının özlü bir beyanatı gibiydi, devasa bir “TAM ORTADA” yazısı ve şöyle bir not:
“Hareketin TAM ORTASINDA meditasyon, dinginlik içinde meditasyona bin kat yeğdir.”
Soto Zen Okulu’nun kurucusu ve bir diğer büyük ustası Eihei Dogen’in Genjo Koan‘da uyanış ve aya dair söyledikleri Hakuin’in “Aya Uzanan Maymun” şiirine bir şerh olarak da okunabilir:
“Bir uyanış yaşayan kimsenin haliyse ayın mesken tuttuğu suya benzer, ne ay ıslanır ne de su parçalanır. Geniş ve engin bir aydınlık, bir adımlık suya yerleşir. O koca küre ve kemerli gök, bir çimen yaprağındaki bir çiy tanesine ya da bir yağmur damlacığına sığar. Nasıl ki ay suyu parçalamazsa uyanış da o kimseyi parçalamaz. Nasıl ki çiy tanesi ayı örtemezse o kimse de uyanışı örtemez. Ne kadar derinse bir o kadar yüksektir. Ayın genişliğini irili ufaklı suların tecrübesiyle geçen süre belirler.”
